Cuốn “Tiểu luận về dân Bắc Kỳ” (Essai sur les populations tonkinoises) của Gustave Dumoutier được viết năm 1890, Dumoutier khi ấy là một học giả – thanh tra học chính tại Bắc Kỳ, nổi tiếng với nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa, tôn giáo, ngôn ngữ và xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Đây là một trong những khảo cứu quan trọng bậc nhất của người Pháp về dân cư và phong tục Bắc Kỳ.
Nội dung chính của sách
1. Khái quát về dân Bắc Kỳ
- Dumoutier giới thiệu tổng thể về bối cảnh địa lý, lịch sử và xã hội Bắc Kỳ dưới triều Nguyễn và thời kỳ đầu Pháp thuộc.
- Ông nhấn mạnh tính đa dạng dân tộc: ngoài người Việt (Kinh) chiếm đa số còn có các dân tộc thiểu số ở miền núi (Tày, Nùng, Mường, Dao…).
2. Cấu trúc xã hội và làng xã
- Dumoutier mô tả làng (xã) là đơn vị căn bản, tự trị mạnh, với hương ước, đình làng, tổ chức dòng họ.
- Nhận xét: người Bắc Kỳ gắn bó với làng xã hơn là với nhà nước trung ương.
- Ông dành nhiều trang nói về vai trò của gia đình – dòng họ, cùng vị trí của người đàn ông, phụ nữ, trẻ em trong xã hội.
3. Phong tục – tập quán
- Cưới hỏi: các nghi thức sính lễ, vai trò của gia đình hai bên, lễ rước dâu, tục ở rể.
- Tang ma: các nghi thức thờ cúng tổ tiên, lễ đưa tang, xây mộ.
- Tín ngưỡng dân gian: thờ Thành hoàng, thờ Mẫu, Phật giáo, ảnh hưởng Nho giáo; Công giáo được nhắc đến như một tôn giáo đang lan rộng mạnh.
4. Kinh tế và lao động
- Chủ yếu nông nghiệp lúa nước, Dumoutier miêu tả kỹ thuật canh tác, mùa vụ, vai trò thủy lợi.
- Ngoài ra còn có nghề thủ công (dệt, mộc, gốm, rèn), thương nghiệp nhỏ và trao đổi ở chợ phiên.
5. Đặc điểm tính cách
- Người Bắc Kỳ được ông nhận xét là:
- Chăm chỉ, khéo léo, thông minh.
- Nhưng cũng “cẩn trọng, đa nghi, bảo thủ, thực dụng”.
- Có khả năng thích ứng nhanh, dễ tiếp nhận cái mới (ông liên hệ tới sự phát triển của giáo dục chữ Quốc ngữ).
6. Nhận định chính trị – xã hội
- Dumoutier coi người Bắc Kỳ có “tính chính trị cao”, dễ nổi dậy chống đối (ông nhắc đến nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân thế kỷ XIX).
- Quan lại bị đánh giá là tham nhũng, sách nhiễu, nhưng dân vẫn gắn bó với luật tục làng xã.
Giá trị của tác phẩm
- Đây là một trong những khảo cứu sớm nhất, hệ thống nhất về dân cư Bắc Kỳ dưới mắt người phương Tây.
- Nó cung cấp nhiều chi tiết dân tộc học, xã hội học, văn hóa học quý giá: từ đời sống gia đình, làng xã, đến tín ngưỡng và phong tục.
- Dumoutier cũng có thái độ tương đối khách quan và khoa học hơn so với nhiều tác giả thực dân khác (như Paul Giran), dù vẫn không tránh khỏi một số định kiến của thời kỳ thuộc địa.
ĐỌC SÁCH: 779866810-Tieu-Luan-Ve-Dan-Bac-Ky-Gustave-Dumoutier