Ẩn mình trên sườn núi Tiên, thuộc làng Du Xuyên xưa (nay là thôn Thanh Nam, xã Hải Thanh, huyện Tĩnh Gia, Thanh Hóa), chùa Đót Tiên từ lâu được coi là viên ngọc quý trong quần thể danh thắng Cửa Bạng. Sách Đồng Khánh dư địa chí ghi chép rõ: nơi đây vốn thuộc thôn Du Xuyên, xã Du Xuyên, tổng Vân Trai, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia – một minh chứng cho bề dày địa danh lịch sử của ngôi chùa.
Trên dãy Non Tiên sừng sững nhìn ra biển Lạch Bạng, ba di tích linh thiêng: chùa Đót Tiên, đền Lạch Bạng và đền Quang Trung – Nguyễn Huệ hợp thành một quần thể hiếm có. Trong đó, chùa Đót Tiên được xem là tâm điểm, gắn với câu minh văn khắc trên chuông cổ, ca ngợi cảnh sắc kỳ vĩ:
“Chùa phía sau dựa núi, phía trước cúi xuống dòng sông dài, lớn lao trong sáng, núi âm u mà tú lệ, thật là một trời hoa, một cảnh đẹp lớn…”
(Bản dịch minh văn chùa Đót Tiên – Bùi Xuân Vỹ).
Kiến trúc và cảnh quan
Khởi dựng từ thời Lê, nhiều lần trùng tu dưới triều Nguyễn, ngôi chùa hiện lưu giữ diện mạo cổ kính, mang phong cách kiến trúc truyền thống. Toàn bộ công trình theo hình chữ “Đinh”:
- Tiền đường gồm 5 gian (13,50m × 8,40m).
- Hậu cung gồm 2 gian (6,30m × 6,10m), là nơi tôn trí 26 pho tượng Phật cổ có giá trị nghệ thuật cao.
Phía trước Tiền đường là sân chùa giật cấp theo triền núi, rộng gần 16m, đặt bia đá cổ và nhà bia lục giác hai tầng mái. Cổng chùa uy nghi với hai cột nanh lớn kiểu lồng đèn, nổi bật trên nền trời xanh.
Trong Tiền đường, gian giữa thờ Hội đồng (Trời, Đất, Ngọc Hoàng, Thượng Đế, Thổ Công); hai gian đầu đặt tượng Hộ pháp lớn, sừng sững che chở. Hậu cung bày biện trên bệ tam cấp kéo dài, gồm các tượng Tam thế, A Di Đà cùng nhiều tôn tượng quý hiếm.
Ngoài ra, chùa còn lưu giữ bức đại tự cổ khắc ba chữ “Đót Tiên tự”, ba đôi câu đối, cùng hai quả chuông đồng lớn – tất cả trở thành chứng tích cho sự tồn tại lâu dài và nghệ thuật tinh xảo của chốn thiền môn này.
Giá trị và ý nghĩa
Chùa Đót Tiên là một trong số ít ngôi chùa ở Thanh Hóa còn bảo lưu được trọn vẹn di vật cổ: bia ký, chuông đồng, tượng Phật… Giá trị của chùa không chỉ nằm ở kiến trúc và mỹ thuật, mà còn ở chiều sâu lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng.
Cùng với đền Lạch Bạng và đền Quang Trung, chùa Đót Tiên tạo nên một quần thể di tích quốc gia độc đáo, vừa gắn với thiên nhiên hùng vĩ, vừa phản ánh niềm tin và bản sắc tâm linh của cư dân ven biển.
Chốn tĩnh lặng giữa nhịp sống cửa biển
Ngày nay, giữa sự sôi động của cảng Lạch Bạng với hàng trăm chuyến thuyền tấp nập, chùa Đót Tiên vẫn giữ cho mình một không gian tĩnh mịch. Tiếng chuông chùa ngân dài trong sương sớm, hương trầm lan tỏa bên mái ngói rêu phong, đưa lòng người tìm về chốn an yên.
Nơi đây, mỗi bậc đá, mỗi pho tượng, mỗi hồi chuông đều mang theo hơi thở của thời gian, như nhắc nhở con người về cội nguồn, về sự thanh lọc tâm hồn, về niềm tin và khát vọng hướng thiện.
Chùa Đót Tiên – không chỉ là dấu ấn linh thiêng bên cửa Bạng, mà còn là chứng nhân văn hóa, là biểu tượng của sức sống trường tồn, nơi hồn quê gửi gắm bao niềm hoài niệm và ước vọng thanh cao.
📖 Tham khảo: Chùa xứ Thanh, Tập II, Đại Đức Thích Tâm Đức, 2016.